EVDE BECERİ ÖĞRETİMİ
A. Beceri nedir ?
B. Becerileri öğretirken nelere dikkat etmek gerekir
C. Beceri Öğretimi
D: Örnek Beceri Basamaklandırmaları
E: Basamaklandırılmış Beceri Öğretimi
A. Beceri nedir ?
Öncelikle beceri dediğimiz şey nedir bunu sorgulayalım; Bir insan için hayati önem taşıyan ve öğrenmesi gereken akademik ya da sosyal içerikli işlevsel durumlara beceri diyoruz. Yani Günlük yaşam içinde hayatımızı sürdürebilmek için bağımsız ya da birlikte gerçekleştirdiğimiz işler.
Bir çok beceri çeşidi vardır. Sıralarsak ;
1. Özbakım : Yemek yemek, tuvalet alışkanlığı, giyinip- soyunma,
2. Kişisel sosyal beceriler : Kişisel temizlik alışkanlıkları ( banyo yapmak - diş fırçalamak-el yüz yıkamak vb. ) kişisel bakım ( saçını tarama-doğru ve güne uygun giyinme-krem kullanma vb. )
3. Küçük büyük kas becerileri : Koşmak, yürümek, atlamak, zıplamak, top oyunları büyük kas becerileri içine girer. Çivi takıp çıkarma, hamur oyunları, makas çalışmaları, boyama ve çizim çalışmaları küçük kas becerilerine örnektir.
4. İletişim becerileri : Akranları ve yetişkinlerle konuşma başlatıp sürdürebilme, Oyun etkinliklerinde aktif rol alma
5. Akademik beceriler : Okuma yazma, kavram bilgisi, matematik becerileri, saat ve para bilgisi vb.
6. Toplumsal beceriler : Alış-veriş becerileri, toplu taşıma araçlarını kullanma vb.
7. Günlük yaşam becerileri : Evde temizlik yapmak ( elektrik süpürgesini kullanma-yerleri silme-toz alma-ev eşyalarını doğru şekilde yerleştirme vb. ), mutfak işleri ( bulaşık yıkama-yemek yapma-mutfak eşyalarını doğru kullanma vb. )
Yukarıda sıraladığımız beceriler ev içinde günlük yaşamda sıkça karşılaştığımız ve çoğunu hiç zorlanmadan yaptığımız becerilerdir. Normal gelişim gösteren çocuklar bu becerileri sosyal yaşam içinde görerek doğal yollarla öğrenirken öğrenme güçlüğü yaşayan çocuklara bu becerileri teke tek ve sabırla öğretmek gerekir. Ancak bu becerilerin hemen hemen büyük bir kısmı özürlü çocuklar için karmaşık ve nasıl yapılacağı belirsiz becerilerdir. Bu nedenle bu becerileri tek tek ve sıra ile öğretimini yapmalıyız. Çocuğa bazı becerileri ev içinde, yani doğal ortamda öğretmek hem kolaydır.Hem daha sık tekrarlama şansı olduğu için daha çabuk öğrenme de mümkün olacaktır.
B. Becerileri öğretirken nelere dikkat etmek gerekir:
1. Her şeyden önce çocuğa hangi beceriyi öğreteceğimize karar vermeliyiz.
2. Aynı anda iki beceri öğretmeye kara verecekseniz çocuğun sıkça kullandığı iki beceri olmasına dikkat edin
3. Ayrıca seçim yaptığınız beceri çocuğun ihtiyaç duyduğu beceri olmalı. Örneğin ayakkabı giymeyi beceremeyen bir çocuğa ayakkabı boyamayı öğretmeye kalkışırsanız istediğiniz performansı elde edemeyebilirsiniz. Ya da elini yıkayamayan bir çocuğa dişini fırçalamayı öğretmeye kalkışırsanız da çocuk diş fırçalamakta zorlanabilir.
4. Her zaman becerileri kolaydan zora, en sık kullanılandan en az kullanılana şeklinde sıralama yapmak gerekir.
5. Ayrıca becerileri öğretirken eğitim aldığı öğretmeni ile de konuşmalı ve eğitimcinizin öğretim yaptığı bir beceri varsa eğitimcinizle birlikte aynı beceriyi çalışmaya da özen göstermelisiniz.
6. Gittiği bir ilköğretim okulu varsa da okulda kullanacağı becerilerinin öğretimine öncelik vermelisiniz. Bu çocuğunuzun sınıfa adaptasyonu ve sınıfta daha az problem yaşaması için gereklidir.
7. Bir beceriyi öğreteceğiniz zaman çocuğunuzun kapasitesine uygun bir şekilde öğretim yapacağınız beceriyi açıklayın.
8. Evdeki diğer bireylerle de konuşun. Böylece öğretimi yapılan beceriyi siz öğretirken evdeki herkes size yardımcı olabilsin.
9. Bir beceriyi öğretirken ailedeki herkesten yardım isteyin. Evin en küçük bireyi de olsa ailedeki herkesi yaptığınız işin (öğretimin) parçası haline getirin.
10. Böylece ailedeki diğer bireyleri de dışlamamış olursunuz.
11. Dışlamadığınız için ve size yardımcı olabildikleri içinde ailedeki herkesin birbiri ile paylaşımını olumlu etkilemiş olursunuz.
C. Beceri Öğretimi:
Beceri öğretiminde belli yöntemler vardır. Çocuğun yardım ihtiyacına göre bunu belirlersiniz.
Yöntemler; 1.Fiziksel yardım
2.Model olma
3.Sözel yardım
1. Fiziksel yardım: Çocuk bir beceriyi hiç yapamıyorsa öğretim yaparken göstermek, sözel anlatmak yeterli olmuyorsa yetişkinin eliyle, ayağıyla yardım etmesine fiziksel yardım diyoruz. Fiziksel yardım öğretim amaçlı ya da bilinçsizce kullandığımız bir yöntem. Bazen acele ettiğimiz için, bazen tahammül edemediğimiz için çocuklara yaptıkları işlerde fiziksel yardımda bulunuruz. Oysa bu davranışımızla çocuğun yetişkinden bağımsızlaşmasını engellediğimizi hiç düşünmeyiz. Ama gerçekte çocuğun yetişkinden bağımsızlaşma sürecini geciktirmiş, öğrenmeyi engellemiş oluyoruz. Özellikle öğrenme güçlüğü yaşayan çocuklarda bu süreci yani bağımsızlaşmayı ve öğrenmeyi daha da geciktirmiş oluyoruz. Bu nedenle öğretim amaçlı dahi olsa fiziksel yardımı yavaş yavaş geri çekmeliyiz. Yani bir beceriyi öğretirken çocuğun performansına göre fiziksel yardımla öğretim yapabiliriz ama bir müddet sonra bu yardımı yavaş yavaş geri çekmeliyiz. Örneğin kalemle boyama çalışıyoruz. Ama çocuk kalemi tutamıyor. Anlattık ve gösterdik ama işe yaramadı. Ne yapacağız çocuğun kendi kendine tutacağı ana kadar bekleyecek miyiz? Oysa akranları boyama yapabiliyor. İşte bu noktada fiziksel yardım kullanmalıyız. Çocuğun eline kalemi verip elini kendi elimizin içinde tutarak boyamasını sağlarız. Birkaç defa bunu böyle yaparız. Sonra elimizi hafifçe gevşeterek boyamayı yaparız. Bir müddet sonrada elimizle tutuyormuş gibi yaparak boyamayı yaparız. Ve son olarak elimizi tamamen geri çekeriz. İşte fiziksel yardımın yavaş yavaş geri çekilmesi bu şekilde olur. Geri çekerken de sözel yardıma ve model olmaya çalışarak öğretimi yapmalısınız.
Şimdi bunu örneklendirelim: Çocuğunuza kazağı nasıl giyeceğini öğretmeye çalışıyorsunuz. Gösterdiniz anlattınız ama işe yaramadı.
Ne yapmalısınız?
İşte bu noktada fiziksel yardım kullanmanız gerekmektedir.
2. Model olma : Bir beceriyi öğreteceğiniz zaman nasıl yapılacağını göstermeniz Yeterli oluyorsa buna model olma diyoruz.Çocuğunuza kazak giymeyi öğretirken nasıl giyildiğini kendi üzerinizde göstermeniz yetiyorsa bu da model olmadır.
Şimdi bunu örneklendirelim: Çocuğunuza kazağı nasıl giyeceğini anlattınız ama bir türlü giymeyi başaramadı. İşte bu noktada bir üst basamağı denemelisiniz. Yani model olarak nasıl giyeceğini göstermelisiniz.
3. Sözel yardım: Bir beceriyi öğretirken nasıl yapılacağını anlatmanız yetiyorsa bu da sözel yardım oluyor. Çocuğa kazağı nasıl giyeceğini sözlü anlatmanız yetiyorsa işte bu sözel yardımdır.
Şimdi bunu örneklendirelim: Çocuğunuza kazağını giymesini söylediniz ama çocuğunuz kazağını giyemedi. Sizde bir üst basamağı denemelisiniz. Ona nasıl giyeceğini anlatmalısınız. Anlattığınızda giyebiliyorsa bu ipucu onun için yeterli demektir.
D: Örnek Beceri Basamaklandırmaları
Sürahiden bardağa su boşaltma
? Sürahiyi kulpundan tutar
? Sürahiyi kaldırır
? Sürahiyi bardağın üzerine götürür
? Sürahiyi kulpundan öne doğru kaldırarak bardağa suyu boşaltır
? Bardakta yeterli su olduğunda sürahiyi yerine koyar
Pantolon Giyme Becerisi
? Pantolonu iki tarafından tutar
? Sağ bacağını kaldırır
? Pantolonun sağ bacağına geçirir.
? Sol bacağını kaldırır
? Pantolonun sol bacağına geçirir.
? Ayaklarını yere basar
? Pantolonun yanlarında tutarak yukarı doğru çeker
? Pantolonun fermuarını çeker (bu beceriyi bilmiyorsa yetişkin yapar.)
? Pantolonun düğmesini ilikler(bu beceriyi bilmiyorsa yetişkin yapar.)
? Pantolonun kemerini takar. (bu beceriyi bilmiyorsa yetişkin yapar.)
Diş fırçalama
? Diş macununu eline alır
? Macunun kapağını açar
? Diş fırçasını eline alır
? Macunu sıkarak fırçaya bir miktar macun alır
? Diş fırçasını dişlerine götürür.
? Fırçayı aşağı yukarı- yana doğru hareket ettirerek fırçalar.
? Fırçalama bittiğinde ağzına su alıp çalkalar.
? Diş fırçasını temizler
? Diş fırçasını yerine koyar.
? Diş macununun kapağını kapatır ve yerine koyar.
Banyo yapma
? Çocuk sıcak musluğunu açar
? Soğuk musluğunu açar
? Sıcak ve soğuk musluklarını kullanarak sıcaklığı ayarlar
? Vücudunu ıslar
? Saçını ıslar
? Saçını şampuanlar
? Vücudunu sabunlar
? Durulanır
? Muslukları kapatır
? Vücudunu havlu ile kurular
Çamaşırlarını katlama
? Askıdaki çamaşırları toplar
? Çamaşırları ait olduğu kişilere göre gruplar
? Herkesin çamaşırlarını grubuna göre katlar
Yukarıdaki örneklere bakarak aşağıdaki becerileri sizler basamaklandırmaya çalışın:
Elektrik süpürgesini kullanma Ayakkabı Boyama
Ayakkabı giyme Yerleri silme
Saçını tarama Toz alma
Elini yüzünü yıkama Bulaşık yıkama
E: Basamaklandırılmış Beceri Öğretimi
Kazak giyme becerisi basamakları
? Kazağı sırt kısmı yüzümüze gelecek şekilde zemine yerleştirme
? Kazağın sırta gelen bölümünden iki elle tutarak kafaya yerleştirme
? Kazağı doğru şekilde kafadan geçirme
? Sağ kolu kazağın sağ kolundan geçirme
? Sol kolu kazağın sol kolundan geçirme
? Kazağı her iki etek ucundan tutarak vücuda yerleştirme
Bu basamaklandırmayı yaptıktan sonra çocuğunuzun becerinin hangi basamağında olduğunu tespit etmelisiniz. Neresinde ve ne kadarını nasıl yapabildiğini.
Örneğin kafasından geçirebiliyor ama kollarını geçiremiyor olabilir. Anlattınız ve gösterdiniz ama yinede yapamadı. İşte bu noktada kolundan tutup kazağın kolunu giymesini sağlayın. (yani fiziksel yardım uygulayın ) Bir iki defa bu şekilde yaptıktan sonra Elinizle sadece ittirin.( Böylece fiziksel yardımı yavaş yavaş geri çekmiş olursunuz.) Sonrada tamamen yardımı bırakıp nasıl giyeceğini anlatın ve giymesini bekleyin.
Çocuğunuza kazağını giymesini söylediniz ve nasıl giyeceğini anlattınız ama bir türlü kafasından geçiremedi. Sizde kendi kazağınızı elinize alıp nasıl giyildiğini çocuğunuza gösterdiniz.( Yani model oldunuz) Çocuğunuz daha sonra kazağı kendisi giydi.
Ya da kafasından bir türlü geçiremedi. Hep kafasını kolların olduğu yerden geçirmeye çalışıyor. Sizde kazağı eline alıp kafasını nereden geçirmesi gerektiğini gösterip anlattınız. ( Yani sözel yardım uyguladınız ) Çocuğunuzda siz anlatınca bunu bağımsız yapabildi.
Bu çalışmalarda özellikle en sevdiği kıyafetleri tercih edin ki istekli olsun. Bu çalışmaları doğal anlarda da yapabilirsiniz. Örneğin dışarı çıkacağınız zaman giyinmeye bir saat ya da yarım saat öncesinden başlayabilirsiniz. Böylece gideceğiniz yere de geç kalmazsınız.
Ayrıca kendisi giymeyi reddederse ona yardıma kalkışmayın. Kendisinin giymesi konusunda ısrarcı olun.Eğer bir yere gitmeniz gerekiyor ve çocuğunuzun kazağı bağımsız giyeceğinden emin değilseniz kazak yerine başka bir şey giydirin. Ya giyebildiği bir şey ya da öğretimini yapmadığınız bir şey olsun. Ya da gitmeye bir saat varken başlayın çocuğunuzu giydirmeye böylece çalışma için size zaman kalmış olur.
Yukarıdaki şekilde yapılan çalışma bütün becerilerde bu şekilde olur. Bu nedenle bir beceriyi nasıl basamaklandırmamız gerektiğini bilmeliyiz.
Öyleyse birkaç tane beceri örneği görelim. Böylece sizlerde evlerinizde becerileri daha kolay basamaklandırırsınız.
ÖZEL EĞİTİM UZMANI
HAFİZE TÜRKAN ÖKTEN
